چرا در ایران زلزله زیاد است؟

سیمای لرزه‌خیزی کشور

نخستین قدم در مطالعه زمین‌لرزه، مطالعه گسل‌ها به عنوان چشمه‌های لرزه‌ زا است. گسل‌ها، شکستگی‌هایی در پوسته زمین هستند که در راستای آنها جابه‌جایی اتفاق می‌افتد. جابه‌جایی گسل‌ها بین چند میلیمتر تا چند متر متغیر است. این جابه‌جایی‌ها می‌تواند به صورت جابه‌جایی آرام باشد که هیچ‌گونه لرزشی در زمین ایجاد نمی‌کند و یا به صورت ناگهانی اتفاق بیفتد. جابه‌جایی ناگهانی در طول گسل‌ها عامل ایجاد اغلب زلزله‌ها می‌باشد. کشور ایران به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ و هیمالیا است و فشار ناشی از دو صفحه عربستان و هند، فلات ایران را دستخوش کوتاه‌شدگی و به تبع آن یکی از مناطق فعال لرزه‌زمین ساختی کرده‌است. باتوجه به موارد ذکر شده تهیه، بررسی و مطالعه نقشه‌های تراکم گسلش به عنوان یکی از پارامترهای خطرپذیری بسیار لازم و ضروری است. با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله خیز جهان و وجود گسل‌های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزو ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است. آنچه حائز اهمیت است، وضعیت شهرها و کلان شهرهایی مثل تهران، تبریز و... است که روی گسل‌ها یا در مجاورت آنها ساخته شده و در معرض خطر زلزله قرار دارند، حرکت این گسل‌ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزله‌های مکرر می‌شود و تلفات جانی و خسارت‌های مالی فراوانی را در مناطق شهری به دنبال دارد. 

 برخلاف دیگر سیارات خاکی منظومه شمسی، پوسته زمین یکپارچه نیست، بلکه از تکه‌های جداشده‌ای تشکیل شده که روی گوشته مذاب زمین حرکت می‌کنند. این صفحات در برخی نقاط از یکدیگر جدا می‌شوند (مانند جزایر هاوایی در اقیانوس آرام)، در برخی نقاط به هم کوبیده می‌شوند (مانند رشته‌کوه هیمالیا در آسیا) و در برخی نقاط دیگر یکی به زیر دیگری می‌رود (مانند خط ساحلی کالیفرنیا در آمریکای شمالی). این حرکت‌ها منجر به فعالیت‌های زمین‌شناختی مانند زمین‌لرزه و آتشفشان در مرزهای صفحات می‌شود.

در منطقه‌ای که ایران واقع شده، از 20 میلیون سال پیش صفحه عربستان به صفحه اوراسیا برخورد کرده و با فشار آوردن به آن باعث چین خوردن پوسته و پدید آمدن رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس شده است. البته این حرکت در مقایسه با دیگر فعالیت‌های تکتونیکی خیلی هم شدید نیست. شدیدترین حرکت از این نوع مربوط به حرکت صفحه هند به سمت بالا و برخورد با صفحه اوراسیاست که از 50 میلیون سال پیش آغاز شده و باعث پدید آمدن رشته‌کوه هیمالیا و رشد مرتفع‌ترین قله‌های روی زمین شده است.

در تصویر زیر شما می‌توانید شباهت و تفاوت ساختار زمین‌شناختی کشورمان را با دیگر کشورهای همسایه ملاحظه کنید. ایران و ترکیه که در مرزهای برخورد صفحات اوراسیا و عربستان قرار دارند، زمین‌لرزه‌های بزرگی را تجربه می‌کنند؛ درحالی‌که کشورهایی که دور از این مرز واقعند، چنین چیزی را تجربه نمی‌کنند.